Apel e Habermas parten da idea de que a filosofía contemporánea caracterízase por ter sustituído a idea moderna de subxectividade e o seu esquema operativo suxeito-obxecto, polo conceito de intersubxectividade cun esquema suxeito-cosuxeito.
Proponse un tipo de racionalidade que utilice o diálogo intersubxectivo como procedemento para universalizar normas, tendo o consenso como forma de respetar a igualdade e a solidaridade. Ten como consecuencias, que se descalifique o obxectivismo centificista por antihumanista, e o solipsismo individualista por antisocial.
Ambos pensadores difiren nos seus obxetivos finais, onde Apel na súa ética discursiva trata de transformar a razón práctica kantiana, Habermas pode ser visto como un reconversión da teoría social weberiana.
Pragmática transcendental
O suxeito de Apel é suxeito moral comunitario dentro do que el chama ética do discurso, ética da responsabilidade solidaria ou pragmática transcendental. A súa finalidade principal é fundamentar racionalmente a ética no ámbito da ética, de forma que se aporte o suporte dunha ética universal nunha sociedade globalizada con problemas a escala mundial.
A filosofía transcendental da intersubxectividade de Apel pretende transformar en sentido social o subxectivismo transcendental kantiano, pero sen seguir as pautas da historia utópico-escatolóxica común no neomarxismo contemporáneo, se non un modelo kantiano de reflexión con base en postulados prácticos e ideais reguladores. Entón, Apel introduce a súa pragmática transcendental da linguaxe na que o lugar onde Kant ubicaba ao eu quero libremente tense un nós argumentamos socialmente. O individualista suxeito transcendental kantiano é sustituido pola comunidade transcendental de comunicación.
Apel pretende expresar en conceitos os principios de xustiza e solidaridade de xeito paralelo a como a razón práctica kantiana quixo facelo cos principios de autonomía e liberdade.
A filosofía de Apel pretende transformar tanto o obxectivismo da metafísica e da teoría neopositivista da linguaxe como a do subxectivismo da hermenéutica. Do mesmo xeito que Wittgenstein pasa do obxectivismo lingüístico aos xogos de linguaxe, Apel establece un xogo lingüístico transcendental que é practicado pola comunidade ilimitada de comunicación, que fai posíbel a pluralidade dos xogos lingüísticos, e permite a comunicación entre os mesmos, intentando superar o relativismo ao que están destinados.
A razón comunicativa e social de Apel implica o rexeitamento do obxectivismo positivista da cencia e do idealismo hermenéutico. No primeiro caso pola perda do mundo do suxeito e os seus valores, e no segundo caso, polo menosprecio da comunidade social e polo seu solipsismo.
Apel busca un tipo de verdade como consenso, que sería a meta, telos e fundamento das normas universais que sexan aceptabeis para todos os posibeis afectados. Este consenso asenta os intereses xerais, sustituíndo o que ti poidas querer de Kant, polo intersubxectivo que todos poidamos asentir.
Ética discursiva
A modernidade parte do prinicipio da subxectividade pero ten un contradiscurso latente, provocado polo mesmo discurso da modernidade e ás veces en conflicto con el, e trátase do discurso que tende a sustituir o suxeito individual polo suxeito social. Trátase do a rexeitamento do suxeito ensimismado para superar a modernidade dentro dos seus supostos, liberando as virtualidades sociais que leva implícitas. Non se racharía coa modernidade se non de culminar un discurso inacabado.
Habermas introduce unha acción comunicativa quere unha razón unitaria e universal que mediante o diálogo e o consenso manteña a unidade mínima entre os distintos subsistemas sociais, optando por un paradigma social no que os elementos estruturais sexan o mundo da vida e a acción comunicativa.
Habermas mantén a teoría consensual da verdade, na que o criterio de verdade é o acordo dos interlocutores sobre os enunciados. O verdadeiro consiste en que só podo atribuir un predicado a un obxecto, se calqueira que entre en discusión comigo poda coincidir en crer no mesmo predicado sobre ese obxecto. O interesante non é a verdade obxetiva nen a veracidade subxetiva, se non a rectitude normativa. O verdadeiro equivale ao consensuado, xa que é o consenso quen acredita un enunciado como válido.
Habermas toma da fenomenoloxía o conceito de mundo da vida, como coxunto de patróns de interpretación transmitidos culturalmente e organizados lingüísticamente, e di que a sociedade do capitalismo tardío atópase aqueixada de catro crises por non ter a adecuada mediación entre mundo da vida e mundo sistémico. As crises que di Habermas son a crise de racionalidade, crise de motivación, crise de lexitimidade e crise económica. Suponse que unha serie de elementos modificaron profundamente o escenario da reflexión práctica, en concreto modificacións no mapa político, globalización do economía, excesos de tecnificación, movementos migratorios, xiro lingüístico da filosofía, etc., isto provoca que novas ideas aparezan no debate sociocultural.
Habermas establece un diálogo cos filósofos pertencentes á chamada filosofía da concencia, en especial con Husserl e Schütz. Este tipo de filosofía é practicada ao longo da modernidade (dende Descartes a Husserl), e nela o protagonismo teno a subxectividade. Este modo de pensar presenta unhas características concretas: suxeito ensimismado e incomunicado, individualismo egocéntrico, atrofia especulativa, querencias metafísicas, etc. Habermas expón as críticas a este modo de filosofar: solipsismo individualista, redución da linguaxe a mera función descriptiva, racionalidade instrumental…